Spis treści
Ciąża, poród i połóg to wyjątkowe, ale też i trudne momenty w życiu kobiety. Wraz z przyjściem potomka na świat, do góry nogami wywraca całe życie nie tylko mamy ale i jej otoczenia. Zmienia się ciało, hormony szaleją, logistyka dnia codziennego ulega poważnym zaburzeniom. Macierzyństwo wymusza na kobiecie zmianę priorytetów. Sam poród stanowi dla organizmu i psychiki ogromny wysiłek. Towarzyszy temu ból, zmęczenie, poczucie niezrozumienia, często lęk o siebie, dziecko i o przyszłość. Kobiety często czują poczucie utraty siebie sprzed ciąży a dodatkowy stres spowodowany odpowiedzialnością za nowe życie prowadzi do silnych obaw. Bez zrozumienia i zaakceptowania natury tych zmian może dojść do rozwinięcia depresji czy zaburzeń lękowych.
Depresja okołoporodowa jest poważnym stanem zdrowia psychicznego, który może dotknąć kobiety w czasie ciąży lub po porodzie. Szacuje się, że depresja okołoporodowa dotyka od 10 do 20% kobiet w ciąży i do 15% kobiet po porodzie. W tym artykule przyjrzymy się przyczynom, objawom i możliwościom leczenia depresji okołoporodowej.
Przyczyny depresji okołoporodowej
Depresja okołoporodowa jest spowodowana połączeniem czynników genetycznych, hormonalnych i środowiskowych. Kobiety, które miały historię depresji, lęku lub innych schorzeń psychicznych, są bardziej narażone na rozwój depresji okołoporodowej. Inne czynniki ryzyka obejmują rodzinną historię depresji, historię wykorzystywania fizycznego lub seksualnego, stresujące wydarzenia życiowe i brak wsparcia społecznego.
Zmiany hormonalne zachodzące w czasie ciąży i po porodzie mogą również przyczyniać się do jej wystąpienia. W czasie ciąży wzrasta poziom hormonów progesteronu i estrogenu, co może wpływać na neuroprzekaźniki w mózgu i prowadzić do zmian nastroju. Po porodzie poziom tych hormonów szybko spada, co może również prowadzić do zmian nastroju.
Czynniki środowiskowe, takie jak stres finansowy, brak wsparcia społecznego i problemy w relacjach, również mogą przyczyniać się do depresji okołoporodowej. Dokładna przyczyna depresji okołoporodowej jest złożona i może obejmować wiele czynników.
Depresja w czasie ciąży często bywa lekceważona, ponieważ jej objawy mogą być mylone z dolegliwościami ciążowymi. Kobiecie w ciąży doskwiera drażliwość, wybudzanie się w nocy, zmęczenie lub problemy z łaknieniem. W II i III trymestrze ciąży ginekolog i położna mają obowiązek ocenić ryzyko i nasilenie występowania depresji, dlatego podczas wizyt możesz usłyszeć pytania dotyczące twojego stanu psychicznego. Depresja w ciąży to w zasadzie gwarancja depresji poporodowej. Zlekceważona i nieleczona depresja ciążowa, po porodzie nasila się.
Depresja poporodowa a Baby Blues
Baby Blues nazywamy przygnębieniem poporodowym, które ma łagodniejszy przebieg niż depresja poporodowa. Kobiecie towarzyszą wahania nastroju, brakuje jej energii i jest zmęczona. Baby blues może zacząć się po porodzie lub do 2-3 tygodni po porodzie, ale nie trwa dłużej niż 6 tygodni. Ustępuje samoistnie.
Kobiety świeżo po porodzie ulegają nierealistycznym standardom związanym z macierzyństwem, nie dają sobie zgody na odpoczynek czy wyrażanie niezadowolenia lub złości. Młode matki mają tendencję do samokrytyki i zamartwiania się relacją z dzieckiem.
Normalnym jest, że kobieta po porodzie jest zmęczona, ma ochotę skupić się tylko na sobie i swoim nowonarodzonym dziecku. Jej ciało, gospodarka hormonalna i psychika wołają o chwilę spokoju i odpoczynku od bycia miłą i uśmiechniętą dla wszystkich. Kobieta ma pełne prawo do zmęczenia, bezradności, złości i zadumy. Tymczasem społeczeństwo oczekuje szerokiego uśmiechu i radosnego okazywania noworodka wszystkim krewnym. To może dodatkowo przytłaczać.
Macierzyństwo w społeczeństwie
Mity na temat macierzyństwa mogą pogłębiać stany emocjonalne rodziców. Poczucie dyskomfortu, zmęczenia czy zagubienia nie jest powszechne w kulturze, istnieje głębokie przekonanie, że ciąża jest błogosławieństwem a macierzyństwo darem, co potęguje poczucie winy nowych rodziców. Medialny obraz macierzyństwa ukazuje młodą matkę jako superbohaterkę, jako silną jednostkę, która radzi sobie z każdymi przeciwnościami. Rzeczywistość bywa niestety inna. Badania pokazują, że kobiety chorujące na depresję poporodową często mają nierealistyczne oczekiwania wobec siebie. Chcą być idealną matką, która odpowiedzialnie, bez doświadczania konfliktu, opiekuje się dzieckiem, domem, partnerem i dba o karierę zawodową. Jednak stałe powstrzymywanie złości może prowadzić do utraty kontroli nad negatywnymi uczuciami, co stanowi poważne zagrożenie zarówno dla samopoczucia matki, jak i dla dziecka. Jeśli maleństwo przez dłuższy czas jest narażone na negatywne stany emocjonalne matki, to w pewnym sensie zaczyna się nimi „zarażać”. Badania dowodzą, że stan psychiczny matki wpływa na jej wczesną relację z dzieckiem, co ma bardzo istotne znaczenie dla jego późniejszego rozwoju (Cogill i in. 1986).
Czynniki wystąpienia ryzyka depresji okołoporodowej
Kilka czynników zwiększa ryzyko depresji okołoporodowej, w tym:
• Osobista lub rodzinna historia depresji lub lęku
• Wcześniejsza historia depresji okołoporodowej
• Stresujące wydarzenia życiowe w czasie ciąży lub po porodzie
• Brak wsparcia społecznego
• Problemy w związku
• Problemy finansowe
• Powikłania medyczne podczas ciąży lub porodu
• Nieplanowana lub niechciana ciąża
• Nadużywanie substancji
• Przemoc domowa lub znęcanie się
Objawy depresji okołoporodowej
Objawy depresji okołoporodowej są podobne do objawów innych rodzajów depresji i mogą obejmować:
• Uczucie smutku, pustki lub beznadziejności
• Uczucie rozdrażnienia lub złości
• Utrata zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność
• Zmiany apetytu, w tym utrata apetytu lub przejadanie się
• Zmiany wzorców snu, w tym bezsenność lub nadmierna senność
• Zmęczenie lub brak energii
• Trudności z koncentracją lub podejmowaniem decyzji
• Poczucie winy, bezwartościowości lub nieadekwatności
• Objawy fizyczne, takie jak bóle głowy, bóle brzucha lub bóle mięśni
• Myśli samobójcze lub samookaleczenia
Należy zauważyć, że wiele z tych objawów występuje często w czasie ciąży i po porodzie. Jeśli jednak objawy te utrzymują się lub przeszkadzają w codziennych czynnościach, może to być oznaką depresji okołoporodowej.
Depresja okołoporodowa u mężczyzn
Depresja okołoporodowa to problem, z którym zwykle kojarzą się kobiety, jednakże również mężczyźni mogą doświadczać jej objawów. Depresja okołoporodowa u mężczyzn jest częstym, ale często niedocenianym problemem, który wpływa na zdrowie psychiczne ojca, partnera i całej rodziny. Skala depresji okołoporodowej u mężczyzn nie jest znana, natomiast szacuje się, że występuje ona, tak jak w przypadku kobiet, u 10 – 20 procent młodych ojców.
Depresja okołoporodowa u mężczyzn to stan emocjonalny charakteryzujący się uczuciem smutku, beznadziejności, bezsennością, zmniejszeniem lub utratą apetytu, a także zmniejszeniem zainteresowania otaczającym światem i brakiem energii. Te objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu pierwszych kilku tygodni po narodzinach dziecka.
Jednym z głównych czynników powodujących depresję okołoporodową u mężczyzn jest niewystarczające wsparcie ze strony partnerki, rodziny, przeciążenie i przytłoczenie obowiązkami, lęk o przyszłość lub brak czasu dla siebie.
Obraz męskiej depresji poporodowej różni się nieco od tej, prezentowanej przez kobiety. Mężczyźni z reguły prezentują postawę wycofującą się – zapadają się w sobie, odsuwają od bliskich, bronią się przed własnymi emocjami. Takie nagromadzenie negatywnych emocji często prowadzi zachowań autodestrukcyjnych lub do wybuchów agresji.
Mężczyźni, którzy doświadczają depresji okołoporodowej, często odczuwają poczucie winy i niskiej samooceny, które mogą prowadzić do problemów w relacjach z partnerką i dzieckiem. Mogą mieć również trudności w radzeniu sobie z obowiązkami związanymi z opieką nad dzieckiem, co może prowadzić do dodatkowego stresu i poczucia osamotnienia.
Dlatego też ważne jest, aby mężczyźni byli świadomi swojego stanu emocjonalnego i szukali pomocy, gdy czują się przytłoczeni. Ważne jest, aby mężczyźni, którzy doświadczają depresji okołoporodowej, szukali pomocy specjalisty, który może pomóc im zrozumieć ich emocje i pokazać, jak radzić sobie z nimi. Ponadto, ważne jest, aby mężczyźni szukali wsparcia w rodzinie i znajomych, którzy mogą pomóc im w opiece nad dzieckiem i zapewnić emocjonalne wsparcie.
Wspieranie mężczyzn w trudnym okresie okołoporodowym jest niezwykle ważne dla ich zdrowia psychicznego oraz dla dobra całej rodziny. Partnerka może pomóc mężczyźnie poprzez udzielanie wsparcia emocjonalnego, dzielenie się obowiązkami związanymi z opieką nad dzieckiem oraz szukanie pomocy specjalisty, jeśli objawy depresji okołoporodowej się utrzymują.
Leczenie depresji okołoporodowej
Depresję okołoporodową można leczyć za pomocą kombinacji leków, psychoterapii i zmiany stylu życia. Konkretny plan leczenia będzie zależał od nasilenia objawów i indywidualnych potrzeb.
Leki przeciwdepresyjne, takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), mogą być przepisywane w celu regulacji nastroju. Należy jednak pamiętać, że niektóre leki przeciwdepresyjne mogą nie być bezpieczne w czasie ciąży lub karmienia piersią, dlatego ważne jest, aby omówić ryzyko i korzyści z lekarzem.
Za najskuteczniejszą psychoterapię dla osób cierpiących na depresję, w tym depresję poporodową, uważa się terapię interpersonalną i poznawczo-behawioralną. Z najnowszych badań wynika, że w przypadku kobiet chorujących na depresję poporodową bardziej skuteczna okazała się psychoterapia indywidualna niż grupowa, a psychoterapia interpersonalna skuteczniejsza niż poznawczo-behawioralna (Sockol i in., 2011). Terapia interpersonalna koncentruje się na relacjach międzyludzkich i nauce prawidłowej komunikacji, która w przypadku depresji niemal zawsze jest zaburzona. Osoby zmagające się z tą chorobą mają problem z nazwaniem tego, co się z nimi dzieje. Przez to odsuwają się od najbliższych i nie potrafią z nimi rozmawiać o swoich doświadczeniach. Z kolei „behavior” oznacza zachowanie. Podczas terapii poznawczo-behawioralnej poznaje się m.in. schematy swoich zachowań, które należy zmienić. CBT może pomóc kobietom zidentyfikować negatywne wzorce myślowe i opracować strategie radzenia sobie z objawami.
Zmiany stylu życia, takie jak regularne ćwiczenia, zdrowe odżywianie i wystarczająca ilość snu, mogą być również pomocne w radzeniu sobie z depresją okołoporodową. Ważne jest również, aby kobiety miały silny system wsparcia, czy to ze strony rodziny, przyjaciół, czy grupy wsparcia.
W ciężkich przypadkach depresji okołoporodowej może być konieczna hospitalizacja,dla zapewnienia bezpieczeństwa kobiety i jej dziecka.
Ważne jest, aby kobiety z depresją okołoporodową jak najszybciej zgłosiły się na leczenie, aby zapobiec powikłaniom i przyspieszyć powrót do zdrowia.
Pomocna w ocenie stanu psychicznego młodej matki może okazać się również Edynburska Skala Depresji Poporodowej (Edinburgh Postnatal Depression Scale, EPDS). Jest to kwestionariusz składający się z 10 pytań testowych, przeznaczony do samodzielnego wypełniania. Wysoki wynik nie stanowi finalnej diagnozy, ale jest sygnałem, że należy udać się do lekarza, który postawi rozpoznanie.
Trzeba pamiętać, że im szybciej rozpozna się objawy i rozpocznie leczenie, tym większe są szanse na szybsze wyzdrowienie.
Istnieje wiele sposobów walki z depresją okołoporodową: od terapii po leki, które można przyjmować w trakcie ciąży lub karmienia piersią. Oprócz terapii, istnieją inne metody lub techniki radzenia sobie ze zmianami nastrojów, są grupy wsparcia, aktywność fizyczna dostosowana do potrzeb i możliwości czy medytacja.
Ważna jest świadomość, że poczucie smutku czy zmęczenia nie jest niczym złym w tak przełomowym momencie życia, a proszenie o pomoc jest oznaką siły, a nie słabości.