Spis treści
Depresja dzieci i młodzieży- czy objawia się tak samo jak u osób dorosłych? Jakie są przyczyny tego, że dzieci i młodzież zapadają na tę chorobę? Na co my, dorośli, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę i jak pomóc naszym dzieciom? Na te i inne pytania dotyczące depresji u naszych pociech odpowie psycholog i psychoterapeuta – Edyta Hornowska- Aktepe.
Na początek poznajmy liczby, aby zobrazować skalę problemu: 1% dzieci w wieku przedszkolnym i 2% dzieci w wieku 6-12 lat cierpi na depresję. W grupie powyżej 12 lat- czyli w grupie młodzieży w okresie dojrzewania- liczba chorych gwałtownie rośnie i praktycznie ilościowo zrównuje się z procentem zachorowań w populacji osób dorosłych.
Więcej o depresji osób dorosłych przeczytasz w artykule „Depresja- przyczyny, objawy, stopnie nasilenia”
Dane statystyczne są zapewne znacznie niedoszacowane, ponieważ u wielu dzieci nie stawia się diagnozy depresji.
Po pierwsze dlatego, że nie istnieje taka jednostka chorobowa jak depresja dziecięca.
Po drugie, niektóre objawy depresji u dzieci i młodzieży różnią się od typowych objawów depresji u osób dorosłych. U dzieci częściej nasilają się zachowania agresywne i autoagresywne, autodestrukcyjne i buntownicze, a one nie mieszczą się w ramach klasyfikacji typowej depresji. To, w połączeniu z powszechnym brakiem specjalistów z dziedziny psychiatrii dziecięcej, prowadzi do stawiania błędnych diagnoz- np. u dzieci cierpiących na depresję stwierdza się nadpobudliwość psychoruchową (np. ADHD) lub inne zaburzenia zachowania.
Po trzecie, w społeczeństwie nadal panuje wiele mitów na temat nieszkodliwości depresji, bezcelowości jej leczenia, z mitem, że dzieci nie chorują na depresję, na czele.
Tymczasem nieleczona lub nieprawidłowo leczona depresja pogłębia się, prowadząc nawet do śmierci – w wyniku samobójstwa, które wśród nastolatków zajmuje drugie miejsce na liście przyczyn zgonów.
Policyjne statystyki pokazujące liczby prób samobójczych w grupie 7- 18 lat systematycznie rosną. W całym 2021 roku, na swoje życie targnęło się prawie 1500 młodych ludzi, natomiast w samej tylko pierwszej połowie 2022 roku, do lipca, próbę samobójczą podjęło 1244 osób z grupy 7 – 18 lat!
W tym miejscu należy podkreślić, że oficjalne rejestry obejmują tylko zgłoszone organom ścigania przypadki. Ile prób samobójczych młodych ludzi nie znalazło miejsca w oficjalnych statystykach, tego niestety nie wiemy, ale analizując dane ze Światowej Organizacji Zdrowia, możemy się domyślać, że ich liczba jest przynajmniej dwa do trzech razy większa.
Przyczyny depresji u dzieci młodzieży
Pandemia Covid – 19, zdalne nauczanie, brak ruchu i relacji z rówieśnikami a w efekcie samotność, niewątpliwie przyczyniły się do zwiększenia występowania depresji i stanów lękowych u dzieci i młodzieży. Zamknięcie dzieci w domach pogorszyło też inne statystyki- wzrosła liczba ofiar przemocy domowej i molestowania seksualnego.
Więcej o molestowaniu seksualnym dzieci i młodzieży przeczytasz w artykule pod tym LINKIEM.
Duży wzrost zachorowalności młodych ludzi w wieku nastoletnim wiąże się, prawdopodobnie, z samym procesem dojrzewania, który już sam w sobie jest trudny i dla ciała i dla umysłu młodego człowieka. Przez szalejące hormony zmienia się postrzeganie przez młodych ludzi całego świata. Coś co do tej pory wydawało się błahe, niewarte uwagi, nagle urasta do rangi problemu, przeszkody, wydaje się być wyzwaniem i zagrożeniem. Dorastający ludzie nagle czują się niezrozumiani i niepotrzebni, ustalają swoje miejsce w świecie, narasta w nich bunt, mają ochotę negować wszystko z czym do tej pory przyszło im się mierzyć. To właśnie w wieku dojrzewania kształtują się potrzeby i zainteresowania, nastroje się zmieniają, pojawiają się trudne zachowania i wahania emocjonalne. Jednak nie każde trudne zachowanie nastolatka musi od razu oznaczać zaburzenia psychiczne. W wieku dojrzewania w normie mieszczą się takie zachowania jak kłótliwość, intensywność emocji, niestabilność uczuć, ambiwalencja (zmienność, szybkie przechodzenie z jednego stanu w drugi – np. ze smutku w radość), niezadowolenie z siebie. W wieku nastoletnim wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej, normą są także zmiany upodobań żywieniowych.
Depresja jest zaburzeniem przewlekłym. Szacuje się, że średni czas jej trwania, w przypadku nastolatków, to nawet 9 miesięcy, a u aż 20% młodzieży depresja może trwać nawet ponad 2 lata. Depresja cechuje się też dużym prawdopodobieństwem nawrotów – w zależności od okoliczności może to być 30 – 70% w ciągu 2 lat – dlatego należy zachować czujność- raz wyleczony epizod depresyjny nie oznacza definitywnego końca choroby.
Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży możemy podzielić na trzy kategorie:
– biologiczne – w grupie ryzyka wystąpienia depresji są dzieci, których krewni chorują bądź chorowali w przeszłości na depresję
– psychologiczne – czyli cechy osobowości predysponujące do depresji- np. niska samoocena czy opieranie poczucia własnej wartości na czynnikach zewnętrznych (ocenach, opiniach innych ludzi, wyglądzie itp. )
– środowiskowe – wszystko to czego dzieci doświadczają i przeżywają.
W domu, w rodzinie – brak porozumienia z rodzicami, utrata rodzica, napięta sytuacja, kłótnie, przemoc, separacja, rozwód rodziców.
W szkole – problemy z nauką, z nauczycielami ale też problemy związane z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej – wykluczenie, samotność, brak porozumienia, przemoc, nękanie, niespełniona młodzieńcza miłość.
Objawy depresji u dzieci i młodzieży
Gorszy dzień lub chwilowa chandra, kilkudniowy spadek nastroju, może przydarzyć się każdemu. Jednak nagła zmiana zachowania powinna wzbudzić naszą czujność i uwagę. Aby móc podejrzewać zaburzenia depresyjne, objawy te powinny trwać niezmiennie minimum 2 tygodnie.
Zaburzenia depresyjne dzieci i młodzieży z reguły objawiają się we wszystkich czterech strefach doświadczania.
W strefie biofizjologicznej zaczynają pojawiać się dolegliwości somatyczne – bóle głowy, brzucha, senność, następuje rozstrojenie procesów fizjologicznych.
W strefie poznawczej możemy zauważyć spadek poczucia własnej tożsamości – dziecko traci kontrolę i zrozumienie tego co się z nim dzieje. Młody człowiek traci też zdolność rozumienia jednoznacznych związków pomiędzy wydarzeniami. Przestaje rozumieć sam siebie.
W strefie emocjonalnej pojawiają się takie objawy jak nasilony lęk, bezradność, wszechogarniające poczucie straty, pustki i beznadziei. W związku z tym dziecko może różnie reagować – złością, skrępowaniem, wstydem, ma poczucie winy i krzywdy. Młody człowiek traci nadzieję i sens życia.
W strefie behawioralnej dziecko napotyka trudności w opanowaniu emocji, ciężko mu też kontrolować codzienne funkcje życiowe.
To co możemy zauważyć obserwując dziecko to:
– smutek, drażliwość, chwiejność nastroju, impulsywność
– anhedonia – dziecko ogranicza lub zupełnie rezygnuje z aktywności, które dotychczas sprawiały mu wyraźną radość. Występuje apatia, bezczynność.
– zmiany aktywności psychoruchowej – dziecko jest nadmiernie senne, widać spadek energii, nadmiernie się męczy – coraz wcześniej kładzie się spać coraz częściej mówi, że jest zmęczone, w sytuacjach kiedy obiektywnie tego zmęczenia nie powinno być. Możemy zaobserwować też sytuację odwrotną – nadmierne pobudzenie.
– Zmiana wzorca snu – dziecko coraz później zasypia, ma problemy z zasypianiem. Rano dziecko ma trudności ze wstaniem, chce spać coraz dłużej lub wybudza się w nocy lub wcześnie rano i nie może ponownie zasnąć.
– Wahania rytmu dobowego
– Zaburzenia koncentracji uwagi – zauważamy, że dziecko ma trudności ze skupieniem uwagi w rozmowie – gubi wątek, uciekają mu myśli, kilka razy zadaje te same pytania. Możemy też zauważyć trudności ze skupieniem się na nauce, czytaniu, pojawiają się trudności w szkole, gorsze oceny.
– Zmiany apetytu – dziecko może odbiegać od dotychczasowej normy- coraz mniej lub coraz więcej zjada, dotychczas ulubione potrawy przestają smakować lub dziecko rzuca się na wszystko co znajdzie w zasięgu ręki
– Wycofanie się z relacji społecznych – rodzinnych, rówieśniczych, sąsiedzkich- dziecko unika kontaktów, wycofuje się z relacji, niechętnie wychodzi z domu, unika poznawania nowych osób.
Kiedy należy podejrzewać, że mamy do czynienia z depresją u młodego człowieka?
Kiedy rozmawiając z nim, słyszymy:
– nadmierne, przesadzone reakcje na krytykę – krzyk, głośno wyrażany brak zgody, wybuchy płaczu
– wypowiedzi, że dziecko jest problemem, ma poczucie bycia niepotrzebnym, beznadziejnym, do niczego się nie nadaje
– wypowiedzi, ze dziecko powinno zniknąć, nigdy się nie urodzić, ma myśli samobójcze lub rezygnacyjne, pojawia się zainteresowanie samookaleczaniem
– że dziecko nie potrafi się cieszyć, zauważamy trudności w przeżywaniu radości
Wszystkie wyżej wymienione objawy mogą świadczyć o depresji, jednak aby mieć pewność należy najpierw wykluczyć inne przyczyny, mogące manifestować podobne objawy. Są to przede wszystkim używki, zaburzenia adaptacyjne, choroby/ zaburzenia psychiczne, np. schizofrenia lub żałoba, która sama w sobie jest stanem depresyjnym ale przejściowym. Główne emocje towarzyszące depresji to złość, bezradność, smutek, lęk i poczucie winy. Dzieci często ukrywają emocje związane z depresją, próbują też ukrywać objawy swojego stanu, ponieważ nie chcą martwić innych. Wstydzą się powiedzieć, że sobie nie radzą, że coś złego się z nimi dzieje. Wynika to z tego, że nie wierzą, że ktoś może im pomóc, nie chcą martwić bliskich, obwiniają się za ten stan, czują, że okazując słabość nie sprostają oczekiwaniom najbliższych.
Depresja dzieci a depresja młodzieży
U młodszych dzieci często mamy do czynienia z objawami somatycznymi – bóle głowy, brzucha, klatki piersiowej.
U młodzieży depresja częściej objawia się buntem „wobec całego świata” – zasad, rodziców, szkoły . Często też zaobserwować można zachowania agresywne i autoagresywne.
Depresja to choroba, która wymaga pomocy specjalisty.
Jeśli masz wątpliwości, czy Twoje dziecko zmaga się z depresją, skonsultuj się z psychologiem, terapeutą lub psychiatrą, zasięgnij opinii, przyjdź z dzieckiem na specjalistyczną diagnozę.
Działaj bez zwłoki jeśli Twoje dziecko wypowiada zdania o braku sensu życia, o tym że chciałoby zniknąć, położyć się spać i nigdy się nie obudzić. Również gdy zauważysz, że szuka informacji na temat leków albo sposobów na unicestwienie się, ujawnia choćby niewielkie zamiary popełnienia samobójstwa. Takie symptomami zawsze należy traktować poważnie, nie wolno ich bagatelizować.
Leczenie depresji u dzieci i młodzieży
W Polsce niestety wciąż brakuje lekarzy, w szczególności lekarzy psychiatrów, specjalizujących się w diagnozowaniu dzieci i młodzieży a w szpitalach psychiatrycznych brakuje miejsc dla młodych ludzi.
Leczenie depresji, w przypadku osób dorosłych, opiera się w głównej mierze na farmakoterapii, w drugiej kolejności na terapii indywidualnej. Natomiast w przypadku dzieci i młodzieży, skuteczność leków antydepresyjnych nadal wymaga badań i analiz- istnieje bowiem niewiele badań klinicznych dotyczących leczenia depresji w grupie osób poniżej 18 roku życia.
W przypadku dzieci, podawanie antydepresantów, jest bardzo często niezbędne w ciężkich epizodach depresyjnych. W przypadku lekkiego i średniego stopnia nasilenia depresji, dzieci kierowane są na terapię- indywidualną, grupową lub rodzinną, leczone są w poradniach zdrowia psychicznego.
W przypadku małych dzieci terapia indywidualna jest bardzo trudna do przeprowadzenia, często wręcz niemożliwa. Dlatego w terapii najczęściej bierze udział cała rodzina. W czasie terapii rodzinnej rodzice uczą się jak postępować z chorym dzieckiem.
Terapia grupowa, w przypadku małych dzieci jest dużo lepszym i częściej stosowanym rozwiązaniem. Prowadzona jest w formie zabawy, podczas której dzieci nabywają umiejętności związane z radzeniem sobie z emocjami czy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej.
W przypadku nastolatków, w lekkim i średnim stopniu nasilenia depresji, również dobre efekty przynosi terapia grupowa, szczególnie w przypadkach gdy buntownicze, impulsywne zachowania stoją na przeszkodzie relacjom międzyludzkim. Tak jak w przypadku osób dorosłych, również w przypadku ludzi poniżej 18 roku życia, potwierdza się największą skuteczność terapii behawioralno – poznawczej.
Jeśli zauważasz u swojego dziecka, ucznia lub podopiecznego zachowania mogące sugerować wystąpienie depresji, nie czekaj i skonsultuj się ze specjalistą.
W Psycholodzy Online możesz skontaktować się z
i skonsultować budzące Twój niepokój zachowania dziecka. Razem podejmiemy decyzję o dalszym sposobie postępowania.
Jeśli masz pytania napisz, zadzwoń – postaramy się odpowiedzieć jak najszybciej.
Edyta Hornowska – Aktepe