Spis treści
Nerwica.
Słowo „nerwica” kojarzy nam się z zaburzeniem o podłożu lękowym, wymagającym leczenia. Czy nerwica i zaburzenia lękowe są synonimami? Otóż nie, nerwica pochodzi z języka potocznego i niewiele ma wspólnego z fachową terminologią. Nerwica obejmuje grupę zaburzeń zdanej grupy zwanych zaburzeniami lękowymi. Jeszcze nie tak dawno zaburzenia nerwicowe było poprawną nomenklaturą, teraz coraz częściej to słowo zastępuje, choć w literaturze możemy natrafić zarówno na jedno jak i na drugie określenie. W DSM-III pojęcie nerwicy odrzucono. Były ku temu powody. Pojęcie nerwicy uznano za zbyt szerokie, obejmujące pod względem objawowym także niektóre zaburzenia osobowości, a po drugie uznano konieczność rozróżnienia i wyodrębnienia zespołów z lękiem odczuwanym od zespołów zaburzeń, u podnóża których występuje lęk domniemany (Kacprzyk – Staszyk i in., 2016). Aktualnie zamiast nerwicy mówi się zburzenia lękowe, które dzielą się na podkategorie zależne od rodzaju zaburzenia.
Czym jest lęk? Różnice między lękiem a strachem.
Zacznijmy od wyjaśnienia terminu „lęk”. Lęk bywa cechą najróżniejszych zaburzeń. Charakterystyczny jest podczas przebiegu chorób somatycznych, przy uzależnieniach, np. występuje w czasie trwania zespołu odstawiennego . Można powiedzieć, że lęk jest stanem, który towarzyszy nam niejednokrotnie w życiu. Pojęcie to jest mylone ze „strachem”. Czynnikiem łączącym, bez wątpienia, owe stany emocjonalne jest zagrożenie odczuwane przez człowieka (J. Bartoszewskie, 2012). Jednak strach nie jest synonimem lęku. Na czym polega różnica? Według jednej z popularniejszej definicji lęk to niebezpieczeństwo, powstałe na skutek wyolbrzymionych czynników psychicznych, warunkujące bezradność i bezsilność własnych postaw ( Horney, 1993). Innymi słowy lęk dotyczy sytuacji wyobrażeniowych i nie jest wywołany realnym zagrożeniem, a nastawieniem indukowanym przez nasze przeżycia. Przykładowo mamy lęk przed ciemnościami, który nie jest realnym zagrożeniem, ale mamy negatywne doświadczenia, bo dzień wcześniej obejrzeliśmy przerażający horror. Natomiast strach jest efektem odczuwanego zagrożenia przez człowieka, które jest w pełni uzasadnione np. atak drapieżnika ( Łosiak, 2007). Odczuwamy strach przed realnym zagrożeniem, a emocja ta stymuluje nas do ucieczki.
Zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń charakteryzowana przez trwałe poczucia dużego niepokoju i ekstremalnego dyskomfortu i napięcia. Charakteryzują się lękiem i zachowaniami, za pomocą ludzie starają się przed nimi ustrzec (Morrison, 2016). Lęk trwający zbyt długo o dużej intensywności przemienia się właśnie w zaburzenia lękowe, modyfikując nasze funkcjonowanie. Z powody wielorakich źródeł występowania przyczyn lęku jest dość rozległa klasyfikacja. Według ICD – 10 zaburzenia lękowe należą do zaburzeń nerwicowych i obejmują dwie grupy. Do pierwszej (F 40) należą zaburzenia lękowe w postaci fobii (agorafobia, fobie społeczne i izolowane postaci fobii), a druga grupa (F 41) to „Inne zaburzenia lękowe”, do których należą miedzy innymi: zaburzenia lękowe z napadami lęku (epizodyczny lęk napadowy) oraz zaburzenia lękowe uogólnione ( Nikita – Siemińska, 2014). Warto zaznaczyć, że zaburzeń lękowych nie da się jednoznacznie zaklasyfikować z racji różnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych i z racji różnych obrazów klinicznych nie można go traktować jednorodnie.
Rodzaje i objawy niektórych zaburzeń
W tym podrozdziale postaram się przedstawić niektóre rodzaje zaburzeń lękowych oraz ich najbardziej charakterystyczne objawy.
1. Fobie
Pierwszą grupą są zaburzenia lękowe pod postacią fobii (F40). W tej grupie zaburzeń lęk jest wywoływany jest tylko lub przede wszystkim przez pewne określone sytuacje, które w rzeczywistości nie są groźne (ICD-10, 2009). Osoba cierpiąca na to zaburzenie unika sytuacji wywołujących lęk, objawy mogą koncentrować się na pojedynczych doznaniach, np. kołatanie serca. Człowiek zdaje sobie sprawę, że jego lęk jest irracjonalny, ale mimo wszystko sama myśl o znalezieniu się w sytuacji wywołującej ten lęk powoduje dyskomfort. Możemy wyróżnić różne rodzaje fobii.
Fobia społeczna to strach przed tym, że zostaniemy ocenieni jako niezdarni, głupi czy żenujący (Morrison, 2016). Występuje tutaj strach przed występowaniem publicznym, zadławieniem się jedzeniem w miejscu publicznym czy dotyczy wielu innych sytuacji. Objawami charakterystycznymi fobii społecznej są rumieńce, pocenie się, drżenie, płacz, znieruchomienie, napady złości. Problemem staje się zrobienie czegokolwiek publicznie. Innym przykładem fobii jest agrofobia, czyli strach przed wyjściem z domu. Osoby z tym zaburzeniem unikają miejsc publicznych, sama myśl o wyjściu z miejsca zamieszkania przyprawia je o lęk. Agarofobia może się rozwijać szybko, w ciągu zaledwie kilku tygodni, w następstwie serii napadów paniki, gdy strach przed nawracającymi atakami skłania pacjenta do unikania wychodzenia z domu lub uczestniczenia w innych zajęciach (Morrison, 2016). Można jeszcze wyróżnić inne rodzaje fobii, jak na przykład fobia przed zwierzętami, przed zabiegami medycznymi czy przed ciasnymi pomieszczeniami.
2. Zaburzenia lęku uogólnionego.
Jest trudny do wykrycia, a objawy mało konkretne. Przypomina zwykle zamartwianie się. Jednak są różnice. Zaczyna się ono samoistnie, bez wyraźnego powodu i bywa trudne do opanowania. Prowadziło wielu objawów somatycznych.
3. Zaburzenie lękowe wywołane substancją psychoaktywną
Gdy objawy lęku lub paniki można przypisać używaniu substancji chemicznej można postawić diagnozę zaburzenia lękowego wywołanego przez substancję psychoaktywną. Objawy występują w czasie zatrucia jak i odstawienia, powinny być bardziej nasilone niż przy zwykłym zatruciu. Substancje powodujące objawy lękowe to na przykład marihuana, amfetamina czy kofeina.
4. Zaburzenie obsesyjno – kompulsywne
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne zwane dawniej nerwicą natręctw, należy do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się występowaniem kompulsji, czyli czynności przymusowych oraz obsesji – natrętnych myśli. Celem kompulsji jest neutralizacja męczących myśli. Aby pozbyć się tych myśli, osoba z tym zaburzeniem wykonuje jedną czynność, niczym rytuał, wydający się dość osobliwy osobom przyglądającym się z boku. Czynności te muszą być powtarzane dopóki pacjent nie wykonał ich dobrze. Większość osób z tym zaburzeniem cierpi zarówno na kompulsje jak i obsesje, co nie raz prowadzi do lęku. Większość pacjentów dobrze wie, że ich zachowanie jest dziwne lub osobliwe; w istocie często są nim zakłopotani i próbują je ukryć (Morrison, 2016). Niektórzy jednak nie zdają sobie sprawy z zachowania lub utracili wgląd. Najczęściej występujące obsesje dotyczą między innymi:
- brudu („ubrudziłem się dotykając klamki”),
- wątpliwości („czy zamknąłem mieszkanie?”),
- potrzeby symetrii („te rzeczy muszą leżeć równo”),
- agresji („a jeśli kogoś skrzywdzę?”).
Najczęściej występujące kompulsje to:
- sprawdzania,
- liczenia,
- mycia,
- potrzeby bycia zapewnianym o czymś.
Mechanizm przebiegu zaburzenia mniej więcej wygląda tak: pod wpływem bodźca zewnętrznego, np. sytuacji stresogennej, pojawia się natrętna myśl ( książki leżą nie równo) i silna potrzeba wykonania czynności neutralizującej myśli ( poukładam te książki równo). Rytuał jest powtarzany dotąd, dopóki pacjent nie będzie usatysfakcjonowany rezultatem.
Terapia
Podstawową formą terapii leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia. Tutaj proponowany jest nurt poznawczo – behawioralny. Pozwala opanować techniki łagodzenia i przerywania napadów lęku a także zmianę schematów poznawczych warunkujących utrzymywanie się lęku w określonych sytuacjach. W praktyce jednak najczęściej stosuje się leczenia farmakologiczne. Wpływa na to przeważnie „zmęczenie” pacjenta objawami i chęć uzyskania jak najszybszej poprawy.
Terapia online
Terapia online jest bardzo wygodną formą terapii, kiedy wyjście z domu jest utrudnione. Polega ona na prowadzeniu spotkania na odległość, kontakt między psychologiem a pacjentem jest pośredni. Może też przybrać dwie formy: kiedy kontakt z psychologiem odbywa się w danej chwili, np. przez czat lub gdy odpowiedź następuje po jakimś czasie, np. za pomocą maila. Dobrą stroną skorzystania z porady online jest fakt, że można zaoszczędzić czas na dojazd. Jest się we własnym domu i można uczestniczyć w zajęciach. Można też korzystać z zajęć będąc w podróży – dobra opcja dla osób zapracowanych. W mniejszych miastach oraz na wsi dostęp do specjalistów-psychoterapeutów jest mocno ograniczony. Jeżeli mieszka się w obszarze, gdzie brakuje dobrych psychoterapeutów, to idealnym rozwiązaniem może być psychoterapia online. Dla osób z niepełnosprawnością stanowi to też duże ułatwienie, chociażby biorąc pod uwagę transport do gabinetu. Terapia online jest dobra dla osób z depresją, zaburzeniami lękowymi czy zaburzeniami emocjonalnymi.
Psychologowie świadczący pomoc drogą internetową powinni podejmować kroki w celu zapewnienia swoich kompetencji w zakresie terapii, poradnictwa, jak i wpływu wykorzystanej technologii na pacjenta. Psycholog ma zadanie rozwijać swoje kompetencje w nowym obszarze terapii. Etyka pracy i standardy powinny być stosowane na takim samym poziomie, co przy świadczeniu usług osobiście, a specjalista powinien przeprowadzić wstępną ocenę w celu ustalenia stosowności usługi online dla konkretnego klienta. To powinno pomóc dopasować zakres świadczonych usług do pacjenta.
Minusem terapii online jest brak interakcji twarzą w twarz – specjalista nie może czerpać wskazówek z mowy ciała. Kolejnym utrudnieniem różnego rodzaju problemy techniczne, zerwane połączenia, problemy z zasięgiem – to nie sprzyja nawiązaniu udanego kontaktu. Nie każdy pacjent może skorzystać z tego rodzaju terapii, o czym warto wspomnieć. Osoby cierpiące na ciężką depresję, schizofrenię czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych powinny mieć bezpośredni kontakt ze specjalistą, gdyż ich zdrowie i życie może być zagrożone, a forma pomocy powinna być wielokierunkowa.
Dlatego należy zastanowić się nad wyborem formy pomocy, przeanalizować wszystkie dobre i złe strony. Na pewno spotkania ze specjalistą online jest dużym ułatwieniem w dzisiejszych czasach. Przy zaburzeniach lękowych sprawdzi się świetnie.
Bibliografia:
Bartoszewski J., (2012), (Psycho)terapia możliwości: skrypty – funkcja i rola w życiu
człowieka, [w:] Zadania współczesnej Humanistyki. Człowiek i nauka, pod red.
J. Bartoszewski, J. Swędrak, J. Lisiecka, Sieradz
Horney K., (1993), Neurotyczna osobowość naszych czasów, Poznań: Dom Wydawniczy
REBIS, A
Łosiak W., (2007), Psychologia emocji, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne
Kacprzyk – Staszak A., Pawlak A., Kucharczyk K.(2017). Zaburzenia lękowe – rzeczywistość wokół nas [w]: Beskidzkie Dziedzictwo, pod red. Cadra S., Ciupki S., RadaN aukowa Wydawnictw Beskidzkiego Instytutu Nauk o Człowieku, Łodygowice
Morrison J. (2014). DSM – 5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów, wydanie 1,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Nikita – Siemińska A. ( 2014), Zaburzenia lękowe – charakterystyka i zasady leczenia, Forum Medycyny Rodzinnej, tom 8, nr 1, 37–43
WHO. ICD – 10, (2012). Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych, dziesiąta rewizja, tom 1, wydanie 2008, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia